Фасцинираност од замислувањето: Во одбрана на фикцијата

Отсекогаш сум билa свесна дека имам неконзистентна личност. Дека имам мноштво контрадикторни гласови во мојата глава. Како дете, се срамев од тоа. Ми се чинеше дека другите луѓе имаат силни мислења за себе, дека точно знаат кои се. Јас никогаш не сум била таква. Никогаш не сум можела да се ослободам од сомнежот дека сè во врска со мене е резултат на низа неверојатни случајности – една од кои и веројатноста за моето раѓање, со шанси од 400 милијарди спрема 1. Ми изгледаше дека дури и моите најдлабоки чувства и убедувања лесно можеле да бидат различни, само ако сум се родила во друго семејство или ако сум била дете од друг век, во друга земја, на друг Бог. Мислите отсекогаш вака ми лутале.

Ќе дадам конкретен пример: кога девојчето од Пакистан што живееше во соседството ми сликаше мехнди по рацете – уживаше да вежба на мене – за миг можев да замислував дека сум ѝ сестра. Замислував како живеам со Асма знаејќи ги и чувствувајќи ги работите што таа ги знаеше и ги чувствуваше. Навистина, ретко одам дома кај моите пријатели без да се прашувам како би изгледало кога никогаш не би си заминала оттаму. Односно, како е да си од Полска или од Гана, од Ирска или од Бенгал, да си побогат или посиромашен, да ги кажуваш овие молитви или да ја застапуваш онаа политика. Бев воајер на еднаквите можности. Сакав да знам како изгледа да си во сечија кожа. Повеќе од се’, се прашував како би било да верувам во нешта во кои не верувам. Секогаш кога минував време со мојот побожен чичко Рики, штом ќе дојдеше моментот сите околу масата да ги наведнат главите, да ги затворат очите и да му благодарат на Бога за својата порција риба, можев премногу лесно да се убедам себеси дека и јас сум Јеховин сведок. Се гледав себе како го напуштам островот, пристигам во смрзнувачката Англија, се тресам и ги поземам рацете на мајка ми, која сега - во оваа чудникава измислена верзија - ми е постара сестра.

Не тврдам дека што било од ова сум го замислувала правилно - само компулсивно. И она што го правев во животот, го правев и во книгите. Живеев во нив и чувствував како тие живеат во мене. Се чувствував како Џејн Ер и како г-дин Бисвас и како Дејвид Коперфилд. Нашите автобиографски координати ретко се совпаѓале. Никогаш не сум имала пријател што починал од предозирање, ниту сум била силувана од татко ми, ниту сум живеела во Тринидад, или во длабокиот југ, или во деветнаесеттиот век. Но, сум била тажна и изгубена, понекогаш очајна, честопати збунета. Токму врз основа на таквите кревки емоционални траги открив дека се соживувам со тие измислени странци: чувствувам со нив, за нив, покрај нив и низ нив, екстраполирајќи од сопствените емоции, кои, иако убедливо ситни во споредба со големите книжевни драми, сепак имаат одредена врска со нив, како и сите човечки чувства. Гласовите на ликовите се придружуваа на сите други гласови во мене, што резултираше во тоа „мојот сопствен глас“ да биде нераспознатлив. Или подобро кажано, никогаш не верував дека поседувам глас кој е целосно одвоен од многуте гласови што секојдневно ги слушам, читам и интернализирам.

Во некој момент од ова неконзистентно детство, ме погоди еден стар цртан филм на кој налетав. Во него беше прикажан Чарлс Дикенс, сиот пресреќен, опкружен со сите негови фиктивни ликови кои оживуваа околу него. Таа слика ми беше утешна. Дикенс не изгледаше загрижен или засрамен. Како да не му паѓаше напамет дека можеби е шизофреничен или болен на друг начин. Тој имаше назив за својата состојба: романсиер. Рано во мојот живот, тоа стана и мојата главна приказна. И така, веќе со години, на страниците на романите „јас“ се и возрасните и децата, и машките и женските, црните, кафеавите белите, геј и стрејт луѓето, исмешните и трагичните, либералните и конзервативните, религиозните и безбожните, да не ги споменувам и живите и мртвите... Сите тие гласови во мене можеа да дишат, и иако никогаш не го постигнав она ниво на задоволство што го видов во цртаниот филм – и тоа самото можеби фикција - со текот на времето се стремев помалку да се срамам од своето компулсивно интересирање за животите на другите и од повеќекратните гласови во мојата глава. Сепак, кога и да го почувствувам оној стар самопрезир, се обидувам да се сетам на тој цртан филм, заедно со добро познатите стихови на Волт Витман:

Дали си противречам себеси?

Добро, тогаш си противречам себеси,

(Огромен сум, содржам мноштво)

Сигурна сум дека не сум првата писателка што го ископала тој стар бисер на Витман во одбрана на нашата неодбранлива уметност. Во моментов би било многу лесно да се одмаршира понатаму и да се напише триумфална одбрана на прозата, исмевајќи ги оние што се сомневаат во самата практика – тоа е оној вид читател кој се прашува како маж ја напишал „Ана Каренина“ или зошто Зора Нил Херстон еднаш напишала книга во која нема црнци, или зошто една лезбејка како Патриша Хајсмит потрошила толку многу време замислувајќи се на местото на еден (наводно) стрејт бел маж по име Рипли. Но, јас не пишувам фикција во триумфалистички дух, па не можам ни да ја бранам на тој начин. Освен тоа, открива еден спротивен глас во мојата глава, во стиховите на Витман постои една незанермарлива привилегираност. Да се содржи мноштво, сега, звучи како колонизаторски чин. Кој е овој Витман и како тоа си мисли дека може да содржи некого? Нека Витман зборува во име на Витман – јас ќе си зборувам во свое име. Како може Витман - бел, хомосексуалец, Американец - да содржи, да речеме, црна полисексуална Британка, небинарен Палестинец или републиканец баптист од Атланта? Како Витман, кој починал во 1892 година, може да содржи, или воопшто да знае што било за кој било од нас, живите во оваа бурна 2019 година?

Овој внатрешен глас се сомнева дека проблемот започнува со тој збор „содржи“, кој изгледа дека да споделува одреден лексички терен со други проблематични дискурси. Јазикот на земјишното право. Јазикот на затворската идеологија. Јазикот на имиграциската политика. Дури и јазикот на воената стратегија. Исто така, воопшто не ме чуди ниту што во оваа 2019 година ја имаме оваа пречувствителност на јазикот, со оглед што тоа е нешто што го носиме заедно со својата личност, во своите усти и умови. Тој ни е на дофат, и ние можеме да го менуваме, понекогаш и радикално. Додека пак, многу други материјални прашања – токму економската нееднаквост, реформите во кривичното правосудство, имиграциската политика и војната – се покажуваат застрашувачки нерешливи. Јазикот се претвора во погодно бојно поле. А јазикот исто така е, буквално, „содржител“. Термините што ги избираме – или термините што ни се понудени – се однесуваат како содржатели за нашите идеи, нужно одредувајќи ја формата на она што го мислиме или што мислиме дека го мислиме. Нашите ставови во врска со „културното присвојување“, на пример, не можат а да не бидат под големо влијание на самиот термин. Сепак, тие два внимателно избрани зборови ги третираме како да се елементарни, неутрални сами по себе, како дадени од боговите. А тие се, се разбира, како и самиот јазик, само вербални содржатели, кои, како и сите такви содржатели, овозможуваат појава на едни идеи, ограничувајќи ја можноста за други.

Понекогаш се прашувам како би изгледале нашите дискусии за фикцијата кога доминантниот вербален содржател за феноменот на пишувањето за другите не би била фразата „културно присвојување“ туку „интерперсонален воајеризам“ или „длабока фасцинација со другите“ или дури „меѓуепидермална реанимација“? Дикусиите и натаму би биле енергични, дури и ревносни - но сигурна сум дека не би биле исти. Зарем не сме малку препасивни во односот кон наследените концепти? Им дозволуваме да размислуваат наместо нас и да служат како означувачи онаму кајшто не сакаме да се трудиме да размислуваме. Но, сигурно, задачата на писателот е да размислува со своја глава! Јас навистина верувам дека задачата на писателот е да размислува со своја глава, иако таа задача за мене не претставува фиксна состојба, туку континуиран процес: промислување на нештата одново, секојпат, во секоја нова ситуација. Ова бара прилично голема ментална флексибилност. Ниедна максима во културата – без разлика дали е во прашање Мислам, значи постојам, или Да се биде или не, или Ти биди ти или Јас содржам мноштво – треба, ниту воопшто може, да биде целосно непроменлива или заштитена од тековите на историјата. Секогаш постои потенцијал за радикални промени.

„Преиспитајте се’ што ви е кажано“, ни порачува Витман, „и отфрлете се’ што ја навредува вашата душа.“ Ќе ви откријам докрај: она што ја навредува мојата душа е идејата - популарна токму во моментов во културата и претставена со разни нивоа на сложеност - дека можеме и треба да пишуваме само за луѓе кои ни „слични“: расно, сексуално, генетски, национално, политички, лично. Дека само интимната автобиографска врска на авторот со ликот може да биде легитимна основа за фикција. Јас не верувам во тоа. Да верував, немаше да можам да напишам ниедна од моите книги. Но, не се чувствувам триумфално во своето отпадништво. Можеби едноставно никој веќе не сака ниту му требаат романи како моите или како оние видови книжевност кои, за да постојат, мора суштински да се спротивстават на новата теорија за „сличноста“. Можеби исчезнува цела една категорија на она што порано го нарекувавме фикција. Како што се случува со јазикот, така е и со културата: она што никој не го користи или не го сака, умира. Она што е потребно, цвета и се шири.

Соодветно на тоа, моето интересирање овде не е толку прескриптивно колку описно. За мене прашањето не е: Дали треба да се откажеме од фикцијата? (Тоа ќе го одлучат читателите или се во фаза на одлучување. Многумина веќе направија избор.) Прашањето е: дали знаеме што книжевноста беше? Мислиме дека знаеме. Во процесот на откажување од неа, ја обвинивме за присвојување, колонизација, заблуда, суета, наивност, политичка и морална неодговорност. Знаеме безброј начини на кои книжевноста изразува желби, но ретко застануваме да се запрашаме или да се потсетиме што порано сакавме да добиеме од неа - кои теории за себе и другите ни ги нудеше таа или зошто тие теории толку долго беа значајни за многумина. Засрамени од романот - и од неговата страшна навика да става зборови во устите на другите луѓе - многумина брзо преминаа на она што го сметаа за побезбеден терен, имено, на наводната несомнена автентичност на личното искуство.

Старата - и никогаш особено корисна - изрека „Пишувај за она што го знаеш“ ни говори за она што се претвори во нешто што повеќе звучи како закана: „Држи се до сопствената лента“. Овој принцип го овозможува постоење на категоријата фикција, носамо до онаа мера во која препознаваме и признаваме дека личното искуство е неповредливо и непреносливо. Таа прифаќа дека личното искуство може да им се прикаже, многу внимателно, на различните од нас - на странецот, дури и на непријателот - но инсистира дека тоа искуство тие никогаш не можат вистински да го поседуваат. Ова правило функционира и во спротивната насока: искуството на оние кои не се како нас, никогаш не можеме да го присвоиме, изразиме или на друг начин да го „украдеме“. (Како што забележа филозофот Ентони Епаја, овие идеи за културна сопственост споделуваат одредена ДНК со доцнo-капиталистичкиот концепт на интегритет на брендот.) Само оние сличните на нас се како нас. Само оние кои се како нас можат да нè разберат - или можат воопшто да се обидат да нè разберат. А целата таа филозофска конструкција зависи од видливоста и читливоста, односно, од чувството дека можеме да бидеме сигурни кој е, а кој не е „како нас“, едноставно во зависност од тоа како ни изгледаат и/или што имаат да ни кажат.

Фикцијата не веруваше во ништо од тоа. Фикцијата претпоставуваше дека луѓето се многу повеќе од она што избираат да го прикажат. Фикцијата се прашуваше што воопшто би можела да значи сличноста помеѓу битијата, имајќи предвид дека самата свест е една длабока мистерија, која многу други дисциплини - особено филозофијата - ја истражувале со милениуми, не успевајќи да донесат какви било конечни заклучоци. Фикцијата беше сомничаа кон која било теорија за сепството што се чинеше дека е главно заснована на она што може да се види со човечкото око, односно, на оние делови од нас кои се материјални, манифестни и и јасно видливи во толпа. Фикцијата - барем онаа што нешто вредеше - беше полна со сомнеж, пред се’ сомнеж во самата себе. Таа беше смртно сериозна во своите сомнежи во сепството.

(продолжува)

Слики: Sally Storch

Извор: nybooks.com