"Папокот на светлината" и "Водни тела" (извадоци од романите)

„Окно“ во соработка со Фондацијата „Славко Јаневски“ и оваа година објавува фрагменти од делата кои беа во конкуренција за наградата Роман на годината за 2022 година. Денес објавуваме извадоци од уште два романи. Претходните извадоци прочитајте ги овде.

„Папокот на светлината“, Венко Андоновски, „Три“

Откако ја испивме првата голтка, прашав најспокојно: „Оче, исповедате ли во авион?“ Тој се насмевна, па рече: „Зошто да не? Папата дури и венчава во авион, читавте?“ „Не“, реков. „Двајца млади се погодиле на некој лет со него и го замолиле да ја завршат таа работа таму, кога веќе се поблиску до ангелите. Мислам - биле поблиску до херувимите и серафимите поради авионот, не поради Папата“, рече тој и потоа двајцата долго се смеевме. Но јас знаев дека зад таа смеа се крие жестока осуда на капиталистичкиот прагматизам на католицизмот, наспроти невината самоцелност на православието. Отецот, со само две-три реплики, кажа дека католицизмот личи на соцреализам и ангажирана уметност која бара материјална полза, а православието личи на ларпурлартизам, на самоцелна уметност која верно се стреми само кон себе и кон ништо друго, како и чистиот симболизам. И сфатив дека си имам работа со човек во кој се сретнале макрокосмосот и микрокосмосот, се израмниле, дека е тоа човек во кој е компримирана целата вселена, штом успеа со две-три спокојно изговорени реченици да каже нешто за што мене би ми било потребно суетно и надуено предавање од еден час, како она на Универзитетот во Франкфурт.

Потоа настапи тишина во која се слушаше само монотоното зуење на моторите на „Ербасот“: очигледно, ми беше дадена таа моторна тишина од отецот, за исповед. „Мислам дека во Франкфурт убив човек, оче“, реков. „И дека ја изневерив жена ми. И двете нешта се случија во еден ист ден“, додадов. Мислев дека ќе го изненадам, но тој ја покажа онаа иста насмевка со која ја изговори максимата за ништожноста на освојувањата и губењата на царствата земни, наспроти царството небесно. И потоа, откако отпи уште една голтка, без воопшто да погледне во мене, сѐ така гледајќи во тетратката што се сушеше на масичката, рече: „Два смртни грева, тоа е одличен резултат за еден ден. А јас токму мислев дека никој не е совршен“; рече и пак се насмевна. Меѓутоа мене не ми беше до смеење. „Но тој ден се случи во две различни години“, реков, и тој дури тогаш ме погледна заинтересирано. „Ништо необично“, рече. „За Бог велиме: Оној Кој Бил, Кој Е и Кој Ќе Биде. За него, сите времиња постојат во исто време; нашата свест е таа која го дели времето на минато, сегашност и иднина, како што и ги дели боите на жолта, црвена, портокалова, зелена, сина, виолетова, а тие се, всушност, континуум. Времето е сингуларитет: сѐ се има веќе случено и сѐ пак ќе се случи. Па дајте, како писател знаете дека иднината и минатото се едно исто: дури и футуристички или научнофантастичен филм се доживува секогаш како ‘Си беше еднаш’. Нарацијата е секогаш во минато, дури и кога зборува за далечна иднина.Нарацијата и ни е дадена за да сфатиме дека сѐ е минато, сегашност и иднина исто време“. Молчев, зашто иако предавав наратологија, никогаш не бев помислил на тоа дека и расказ за иднината подразбира дека тоа веќе се случило. А тој рече, повторо безгрижно: „Раскажете ми“. И јас раскажав, сѐ по ред, онака како што беше.

Кога завршив, тој помисли малку, па рече: „Со тоа што ви дава увид во тие паралелни, фиктивни ваши животи, Господ како да сака да ви каже дека постои можност и овој живот што го живеете сега и овде и што го сметате за вистинит, да е целосно лажен и не помалку фиктивен од вашите виденија“. Го гледав со неверување од тоа што го слушам.„Свесен ли сте што тврдите, оче?“ прошепотив. Тој, меѓутоа, покажуваше сега едно ново лице на неговата душа: упорна суровост во кажувањето на она што што го смета за вистина. „Се разбира дека сум свесен. Немојте да ми кажете дека не знаете дека научно е докажано, и тоа одамна, дека стварноста не постои и дека е само привид. И дека не знаете дека за тоа упорно се молчи“.

„Водни тела“, Ана Аврамовска, „Паблишер“

Гаврил се навалува над масичката и без да ја допре тетратката гледа во речениците на хартијата. Две стојат заокружени на средината, опкружени со фрагменти од реченици, зборови, стрелки и чкртки. Потоа гласно ги чита оние од средината:

Зошто да не? На татко ти да не е?

Сѐ што користиме ни е позајмено, а наше е да го чуваме.

„Ова мора да ми го објасниш“, ѝ вели Гаврил, сѐ уште навален кон тетратката. „Ова ти го кажа Гучи-човекот, така? И ти како ти, реши дека е гатанка што треба да ја разрешиш“, ги крева веѓите и ја врти главата во знак на неодобрување, по што ја зема тетратката во скутот.

„Всушност, се инспирирав од нешто што ти ми го кажа“, вели таа и вади цигара од кутијата.

„Пак со цигарите? Нели се откажа?“

„За малку“, вели таа и ја пали цигарата.

„Велиш, нешто јас што сум кажал, а?“

„Да, за тоа дека мојата прабаба знаела повеќе за деконструкција од Дерида. Па решив така да им пријдам на реченициве. Како прабаба ми. Пророчки.“

„Ова не е на добро“, вели Гаврил и зема цигара од нејзината кутија.„Куманово и најсилните ќе ги излуди.“

„Ти си нашол да зборуваш“, се насмевнува таа и му ја пали цигарата. „Кога пред некој ден зборував со баба, ми кажа дека секогаш кога ќе ја прашала баба Тара како ја гледа иднината во шолја, Тара ѝ одговарала дека лаже. Кога ја прашала како така се осмелува да ги лаже луѓето, веднаш одговарала дека таа никогаш не лаже.“

„Значи, нешто како добропознатата: ‘Во секоја лага, пола вистина’“ заклучува Гаврил.

„Така некако. Потоа, кога сакала да ѝ го пренесе занаетот на баба ми, иако баба Мира не се сеќава многу, памети дека ѝ рекла: ’Од талог твои фигури, од нив твои зборови, од твои зборови нивни значења, од нивни значења нивни приказни, од нивни приказни нивни судбини’.“

„Можеби попрво во секој збор и вистина и лага“, вели Гаврил и ја тресе цигарата во пепелникот.

„Да, мислам дека тоа е поблиску. Во секој збор има вистина на која можеме да ѝ пријдеме само како огледала, а таа пак во секој човек се одразува различно.“

„И што е заклучокот за реченицата на Гучи – човекот?“

„Уфф, не знам!Само за зборот татко може книга да се напише.“

„Наслов?“ прашува Гаврил насмеан, го зема моливот од масата и ја врти тетратката, подготвен да го запише.

„Хмм...“ таа се загледува во жарчето на цигарата. „Зошто да не? На татко ти да не е? Поврзаноста на патријархалните системи на сопственост и исчезнатите релјефи“, вели таа и смеејќи се додава: „Не запишувај!“

„Не... е... смешно“, ѝ одговара тој нагласувајќи го секој слог со тапкање на моливот во воздух. „Мора да запишам, можеби некој ден ќе ги оставиш готските романси“, вели тој и го запишува насловот во малото ќоше на хартијата на која сѐ уште има простор.

„А другите зборови?“ ја подига главата и ја прашува подвлекувајќи ја реченицата со скоро невидлива сива линија.

„Од истава реченица?“

„Да“, вели Гаврил и се навалува во фотелјата. „Каква приказна ти открија Зошто да не, на татко ти да не е?“

„ Па...“, мрмори таа додека еден сончев зрак открива светликав вител прашина во чадот меѓу нивните лица. „Во најочигледната приказна, Гучи – човекот не се гледа себеси како дел од светот во кој постои, туку како негов надворешен манипулатор. Мисли дека тој дејствува врз околината, а самиот е недопрен од своето дејствување врз неа“, вели таа, повлекува од цигарата, па продолжува: „Во мојата приказна Гучи – човекот верува дека пластичната кеса или отпадот распослан врз ничија земја не само што ‘не се негова работа’, туку не се и ничија работа. Природата, воздухот, улиците... штом не можат да се купат или, пак, да се поседуваат и искористуваат, исчезнуваат од неговиот свет, пропаѓаат во перцептивна црна дупка. Кесата, лименките, отпадоците се предмети што не припаѓаат во неговиот автомобил, неговиот двор, неговата куќа, но припаѓаа на ‘не неговата’ улица, не неговата река, не неговата земја.“