Културната борба на долен Менхетен

„Верски центар“ е поим кој ме прави сомничав. Верските објекти се нешто со кое треба да се живее, иако со нив не ме поврзува некоја подлабока врска. Кога сум во Љубљана, не можам да го избегнам звукот на камбаните на фрањевачката црква, ни на катедралата. Кога живеев во Каиро, ги слушав пеењата на оџите. Најдобро се слушаа наутро, бидејќи попладне ги проголтуваше вревата на велеградот. Во мојот јужнокалифорниски дом, од другата страна на патот, секоја вечер се покажува големиот осветлен крст, поставен над огромното паркиралиште на фундаменталистичката мега црква, а и во нашето универзитетско гето оттаму продира мисионерската поп музика.

Како тоа да не е доволно, па кога патот ќе ме однесе на некое ново место, често ги разгледувам световните објекти или нивните остатоци кои на некој начин се поврзани со историите што ги познавам или со задоволство би ги запознал. Можеби најдлабок впечаток ми оставија англиските цркви, поточно: статуите и релјефите на разните светци на кои верските реформатори им ги откршиле главите или лицата. Нема подобар споменик за верската слобода од нив!

Според мене, „Верски центар“ претставува нешто друго. Ми се чини дека тоа е новоскован поим кој оди заедно со трговските центри, логистичките центри... Тоа не е доблест во социјалниот простор, туку нешто што има намера да го обликува тој простор. Не е нешто со кое живееш, туку нешто што е поставено за да ти диктира како да живееш. Тоа е израз на новото, повторно верско присвојување на јавниот простор и животот, кое го одбележува нашето време.

Можеби тоа делумно е израз и на „културната инверзија“, карактеристична за нашето време, за преведување на општествените, економските и политичките проблеми во јазикот на културата. А бидејќи тој јазик е контаминиран од мултикултурализмот и сродните конструкти, „културната инверзија“ претставува добра маркетиншка стратегија, бидејќи проблемите што нè мачат ги релативизира и неутрализира во низа потрошувачки избори. Се разбира, проблемот не го решаваме на тој начин, но затоа слободно бираме начин како ќе се откажеме од неговото решавање. Тоа е некаков постмодернистички будалиски зајак. За традиционалните жители на градот Будалија важеше дека она „што не го гледаат или не сакаат да го гледаат, велат дека не постои“. Ние, пак, се решаваме да гледаме на нешто проблематично за да можеме да речеме дека го нема.

„Културната инверзија“ во современата амерканска воена доктрина, на пример, цели кон решавање на прашањето како воениот напад и окупацијата да и’ се продадат на нападнатата и окупирана популација за да се отсечат корените за движење на отпор или ослободително движење. И доколку оние кои директно се наговорени не се посебно приемчиви за ваквиот пристап, демонстрираната културна сензибилност наоѓа купувачи и препродавачи меѓу влијателните слоеви на домашното политички општинство. Истовремено и домашните жители (и гласачи) кои не паѓаат на чувствителноста за културните разлики, гледаат на големите денешни војни како на културни војни. Зашто, која верска заедница не би смислила нешто за полесно да добие дозвола за некој „верски центар“ или „културен центар“ наместо за црква, џамија, крам, синагога или слично? Тоа денес е опортунизам, безвреден за верските вистини, но човечки сосем разбирлив.

Од вестите што се множеа и намножија последниве недела-две, не е најјасно што сакаат да изградат на долниот крај на њујоршки Менхетен – џамија или „исламски центар“. Јасно е дека сме сведоци на културна борба. Како судир на вкусот и сензибилноста, борбата во суштина е неинтересна, но е силна. Покажува каква културна маскадара ни спреми политиката.

Во целата таа маскарада ми изгледаат чесни оние верски достоинственици кои најавија дека ритуално ќе го запалат Коранот. Јас ги сакам книгите и ги мразам оние кои ги палат, без разлика од тоа што пишува во нив или кој ги напишал, и без разлика дали потпалувачиите се црковни или световни владетели, оксфордски професори или нацистички црнокошулаши. Но чесно ми изгледа тоа кога омразата не се маскира со „културно разбирање“ и останатите дрдорења за културата. Во случајот имаме работа со омразата. И со неа треба да се соочиме. Ако се соочиме - можеби? – и ќе успееме да се фатиме во костец со неа.

Да го преведеме проблемот во дискурсот на исламофобијата и исламофилијата претставува варијација на темата културализам: да се користат стереотипи и секакви генерализации кои се повикуваат на вредностите за да ги мобилизирате луѓето против исламот или да заговарате негово прифаќање. Да глумиш изненаденост над постоењето исламофобија во САД, небаре штотуку ја откривме, е смешно. Концептуалната исламофобија се разгори по митскиот 11 септември, но омразата кон муслиманите постои и пред тоа. На крајот на краиштата, таа беше дел од културниот багаж што белите доселеници го донесоа со себе на новиот континент од старата Европа.

Некои сега се колнат дека прашањето за изградба на „исламски центар“ или џамија пред носот на банкарите од Вол Стрит е прашање за почитување на верските слободи за кои, наводно, не можат да се склопуваат спогодби. Тоа е фино. Но таа „верска слобода“ со која се оперира е составен дел од американскиот основачки мит. Културна вредност. Во политичката историја тоа беше слободата на верските фанатици кои ги обезглавија и унакажаа религиозните скулптури што сега така деформирани ги чуваат во црквите во Англија. Тоа се луѓе кои не се мислеле да кренат рака на браќата по Христа. Зошто би биле почувствителни кон браќата по Абрахам?

Тоа е таква верска слобода која личното верско чувство го ставала на законот. Таквото разбирање на слободата најпрвин водело до англиската граѓанска војна, а потоа, веќе во „новиот свет“, кон отпор спрема кралот, законската власт која барем приближно сакала да ги заштити правата на американските домордци, и најпосле, доведе до американската глобална „војна против тероризмот“. Ако сакаме да го избегнеме распламтувањето на верско-културните војни, треба да го поставиме законот над верските прашања.

Коментар од друг вид на скандалозната приказна со менхетенската џамија, кој ми се чини дека има многу повеќе смисла, е карикатурата на Мик Лукович. Во еден сад се варат две жаби, и едната вели: „Ова со џамијава ми оди на нерви...“ На садот пишува „глобално затоплување“. Жабјата перспектива не е поглед одоздола. Таа е, ако не станува збор за жабите, погрешна перспектива.

Извор: Dnevnik.slo

Колажи: Mark Boellaard

Други текстови од Мастнак на Окно:

Мексиканскиот залив

Политиката како бизнис

Нашата светска војна

Непријателите на Европа

Демократски воајеризам

И после потопот, ние

Современи Потемкини

Чудата на спасителите од цивилизираниот свет